Opowieść o Kubusiu Fataliście i jego Panie rozpoczyna enigmatyczne wprowadzenie narratora:Jak się spotkali? Przypadkiem, jak wszyscy. Jak się zwali? Na co wam ta wiadomość? Skąd przybywali? Z najbliższego miejsca. Dokąd dążyli? Alboż kto wie, dokąd dąży? Zasada, że wszystko, co spotyka człowieka w życiu jest zapisane w górze determinowała resztę poglądów na życie Kubusia. Pierwszy raz zastanowił się nad tym sformułowaniem podczas pobytu w wojsku. Pewnego dnia usłyszał o nim od swego kapitana, który mawiał:że wszystko, co nas spotyka na świecie, dobrego i złego, zapisane jest w górze. Teraz Kubuś podróżował razem ze swoim panem. Gdy zaproponował mu, że opowie historię swoich amorów, ten zaczął słuchać z zainteresowaniem. Niestety, zmęczony sługa zasnął, nim opowieść na dobre się rozkręciła. Nazajutrz bohater kontynuował wspomnienia. Pamięcią powrócił do czasów, gdy w młodości wstąpił do wojska, niestety w czasie jednej z bitew został boleśnie zraniony w kolano (Och! panie, nie sądzę, aby istniało w świecie coś okrutniejszego niż rana w kolano. (…) Jest tam nie wiem ile kości, ścięgien i innych rzeczy, poprzezywanych licho wie jak). Pozostawiony na polu bitwy, zagrzebany pod mnogością zabitych i rannych, czekał cierpliwie, dopiero nazajutrz rzucono go wraz z tuzinem innych na wóz, aby nas zawieźć do szpitala. Z pewnością nie przeżyłby trudów podróży. Uratowała go gospodyni chłopskiej chałupy. Opatrzyła jego ranę i otoczyła opieką. Wdzięczny Kubuś poprosił o umożliwienie spokojnej śmierci w jej domu (lub ewentualnego powrotu do zdrowia). Wspomnienia przerwał przystanek w podróży. Bohaterowie zatrzymali się w gospodzie, która już na pierwszy rzut oka była bardzo podejrzana:Ustawiono im dwa składane łóżka w klitce wpółotwartej na wsze strony. Zażądali wieczerzy. Przyniesiono wody z kałuży, czarnego chleba i skwaśniałego wina. Gospodarz, gospodyni, dzieci, służba – wszystko wyglądało podejrzanie. W gospodzie natknęli się na bandę opryszków. Po skończonej kolacji, złoczyńcy przesłali im resztki w postaci bezmięsnych kości drobiowych. Ten gest bardzo rozzłościł Kubusia. Niewiele myśląc, chwycił broń Pana i zadecydował dać im nauczkę. Kierując się przekonaniem, iż i tak wszystko zapisane jest w górze, rzucił się odważnie do walki. Jego czyn spowodował, że zbóje zlękli się i posłusznie wykonani polecenia:Mina i ton Kubusia były tak wymowne, iż hultaje, którzy cenili życie nie gorzej od każdego uczciwego człowieka, wstali nie pisnąwszy słówka, rozebrali się i położyli. Następnego ranka Kubuś wyruszył w dalszą drogę wraz z Panem, wioząc ze sobą ubrania bandy i klucz do drzwi gospody, w której uwięzili opryszków. Wywiązała się między nimi krótka, acz intensywna kłótnia, jeden chciał puścić się galopem, zaś drugi jechać stępa. Po wymianie zdań doszli wreszcie do porozumienia, Kubuś i tak był przekonany, że wszystko zapisane jest w górze i nie ma sensu jechać szybciej:Pan: Jeśli chcesz zyskać na czasie, czemu jedziemy truchtem? Kubuś: Temu, iż nie wiedząc, co jest napisane w górze, człowiek nie wie, ani czego chce, ani co czyni; idzie za swym urojeniem, które mieni rozumem, albo za swym rozumem, który jest często jeno niebezpiecznym urojeniem wychodzącym czasem na dobre, czasem na złe. Droga upłynęła na kontynuacji opowieści Kubusia o amorach. Gdy rozebrany sługa leżał w gospodzie i czekał na chirurgów, bez skrępowania przyglądał się krzątającej gospodyni, która przygotowywała posiłek i posłanie dla rodziny. Spostrzeżenie pana o grzechu pożądania zamężnej kobiety Kubuś skwitował stwierdzeniem, że wszystko zapisane jest w górze. Bohaterowie rozpoczęli zaciętą dyskusję o płci pięknej:Jeden twierdził, że są dobre, drugi, że złe: i obaj mieli słuszność; jeden, że głupie, drugi, że pełne sprytu: i obaj mieli słuszność; jeden, że fałszywe, drugi, że szczere: i obaj mieli słuszność; jeden, że skąpe, drugi, że rozrzutne: i obaj mieli słuszność; jeden, że ładne, drugi, że szpetne: i obaj mieli słuszność; jeden, że gadatliwe, drugi, że skryte; jeden, że szczere, drugi, że obłudne; jeden, że ciemne, drugi, że rozumne; jeden, że stateczne, drugi, że wyuzdane; jeden, że postrzelone, drugi, że roztropne; jeden, że duże, drugi, że małe: i obaj mieli słuszność. Ich dysputę przerwała nagła burza. Gwałtowne załamanie pogody zmusiło wędrowców do ukrycia się, lecz narrator nie zdradził dokładnego miejsca schronienia. Zdaniem narratora czytelnik powinien sam wybrać miejsce schronienia przed złą pogodą bohaterów. Wszystko zależy od jego wyobraźni. Nazajutrz Kubuś i jego Pan wyruszyli w dalszą drogę. Po jakimś czasie okazało się, że podczas noclegu sługa pod poduszką zostawił sakiewkę, a jego Pan na kominku zegarek. Mężczyźni uzgodnili, że jeden zawróci po zguby, zaś drugi wykorzysta ten czas na drzemkę – narrator nie mógł zdecydować, któremu z nich towarzyszyć. Zegarek Kubuś odnalazł w asortymencie wędrownego handlarza, spotkanego na drodze. Gdy odebrał własność Pana, został oskarżony o kradzież i postawiony przed oblicze naczelnika sądu. Na szczęście narratorowi przypomniało się, iż to u tego urzędnika Kubuś wraz z Panem spędzili całą noc i bohater został uniewinniony. Odzyskawszy zegarek Pana, Kubusiowi zostało jeszcze jedno zadanie – odnaleźć swoją sakiewkę. Udało mu się to dzięki przypadkowo spotkanej dziewczynie. Usłyszał, że sam podarował jej pieniądze w ramach zapłaty za wspólnie spędzoną noc. Nie pamiętając nic z przebiegu ubiegłej nocy, uwierzył kobiecie. Odebrał swoją sakiewkę, płacąc jej odpowiednią sumę. Choć wszystko wskazywało na to, że pech w końcu opuścił bohaterów, okazało się, że śpiącemu Panu skradziono konia. Nie było innego wyjścia – dalsza droga musiała odbyć się na piechotę. Wszystko i tak było zapisane w górze:– Było napisane w górze, że czekając na mnie zdrzemnie się pan i że panu skradną konia. Ha, cóż! nie myślmy o tym! niewielką rzeczą jeden koń stracony, a może jest napisane w górze, że się odnajdzie (…) – Choćbyś pan lamentował bodaj do jutra rana, nic to nie pomoże ani nie odmieni. Nadszedł czas kontynuacji opowieści o amorach Kubusia. Bohater wspominał, że gdy leżał ranny w gospodzie, chirurg, pan domu i jego żona radzili, co z nim począć, aż w końcu wszyscy się upili. Gospodarz chciał jak najszybciej pozbyć się rannego, mimo iż jego stan nie pozwalał jeszcze na podróże. Gawędę przerwało pojawienie się nieznajomego na koniu. Nadarzyła się okazja do zmiany środka transportu i bohaterowie zamierzali z niej skorzystać. Kupili wierzchowca, na którym od tej pory miał podróżować Kubuś (na polecenie Pana oddał jemu swego konia). Podróż upływała na opowieściach sługi o amorach. Dzięki pytaniom zadawanym przez Pana okazało się, że brat bohatera jest wykształconym karmelitą, niegdyś otoczonym szacunkiem społeczności, a potem stłamszonym przez zazdrosnych o jego popularność mnichów. Niespodziewanie bohaterowie natknęli się na kondukt pogrzebowy. Widok żałobników spowodował, że Kubusia ogarnęła rozpacz na myśl, iż mogli odprowadzać teraz jego ukochanego kapitana. Postanowił dokładniej opowiedzieć o swoim mentorze. Mężczyzna miał przyjaciela i wroga w jednej osobie. Każdy zakończony raną przeciwnika pojedynek był zarówno powodem do dumy, jak i strachu o zdrowie zranionego. Podobne uczucia kierowały owym towarzyszem. Sprawa zaszła tak daleko, że dowódcy mężczyzn postanowili ich rozdzielić. Choć nadal starali się spotykać, wszelkie próby powodowały jedynie zaostrzenie ochrony. Rozpacz kapitana była tak ogromna, że Kubuś obawiał się o zdrowie przyjaciela. Podczas monologu bohatera jego koń ponownie zawiózł go pod szubienicę – zdaniem Pana był to zły znak. Zwierzę przysporzyło im kolejnego zmartwienia – spłoszone pognało do pobliskiego miasta, gdzie Kubuś uderzył głową w belkę jednego z domów i padł omdlały. Okazało się, że koń wrócił w znajome miejsce – w przeszłości jego właścicielem był kat, szubienica była mu doskonale znana. Po bolesnym uderzeniu Kubuś przez jakiś czas był bardzo obolały, jego stan uniemożliwiał dalszą drogę. Dzięki troskliwości Pana w końcu wrócił do zdrowia i razem wyruszyli w podróż. W pewnej chwili narrator przerwał opowieść o losach bohaterów i zaczął skarżyć się na czytelnika, który niecierpliwił się, by poznać kolejną odsłonę amorów filozofa:Był człowiekiem. – Człowiekiem z namiętnościami jak ty, czytelniku; człowiekiem ciekawym jak ty, czytelniku; uprzykrzonym jak ty, czytelniku; natrętnie pytającym jak ty, czytelniku. – A czemuż tak pytał? – Ładne pytanie! Pytał, aby się dowiedzieć i aby podać dalej, jak ty, czytelniku... Wątek ten zostały podjęty od momentu, gdy cierpiący z powodu bolącej nogi Kubuś leżał w chacie gospodarza i gospodyni. Usłyszawszy, że zezłoszczony mężczyzna zamierza go wyrzucić, bohater postanowił odejść pierwszy. Dzięki zaoszczędzonym pieniądzom zdobył się na poproszenie chirurga, aby ten pozwolił mu zamieszkać do czasu wydobrzenia u siebie. W końcu udało mu się uzyskać zgodę medyka, najpierw musiał opłacić połowę kwartału z góry. W zamian za uzgodnioną stawkę Kubuś miał mieć zapewniony dach nad głowa oraz opiekę żony chirurga. Niestety, w praktyce okazało się, że medyk próbował wyciągnąć z chorego maksymalnie dużo pieniędzy. Gdy w końcu rana zagoiła się i Kubuś mógł już chodzić, postanowił odwiedzić gospodę. Byłby to udany dzień, gdyby nie jego zakończenie. Najpierw oddał prawie wszystkie pieniądze napotkanej ubogiej kobiecie, rozpaczającej z powodu zniszczenia dzbana, a potem padł ofiarą trzech złodziei. Nie zostały mu żadne oszczędności. Swój los Kubuś przyjął z pokorą i swoim stałym podsumowaniem, że wszystko i tak było zapisane w górze:Mój panie, nie wiadomo, czym się trzeba cieszyć, a czym martwić w życiu. Dobre sprowadza złe, złe sprowadza dobre. Kroczymy w ciemnościach pod tym, co jest zapisane w górze, jednako bezrozumni w naszych chęciach, w radości i strapieniu. Martwił się oczywiście, z czego teraz będzie płacił dzienną opłatę chirurgowi. Cały dzień udawał, że nie jest głodny ani nie musi mieć zmienianego opatrunku, aby nie narazić się na żądania pieniędzy. Los Kubusia uwolnił w narratorze potrzebę podzielenia się z czytelnikiem historią pana Gousse, człowieka, który chciał rozstać się z żoną i zabrać jej cały majątek. Kierowany żądzą pieniądza, omyłkowo sam wsadził się do więzienia:– Ale kto pana wsadził? – Ja sam. – Jak to sam? – Tak, ja sam, do usług. – Jakżeś to pan zrobił? – Tak samo, jakbym zrobił z innymi. Wytoczyłem sobie proces; wygrałem i na zasadzie wyroku, jaki uzyskałem przeciw sobie, oraz dekretu, który był jego skutkiem, uwięziłem się i zamknąłem tutaj. – Czyś pan oszalał? – Nie, panie; mówię, jak było. – Czy nie mógłby pan wytoczyć sobie nowego procesu, wygrać go i na zasadzie wyroku i dekretu kazać się wypuścić na wolność? – Nie, panie. Narrator oddał z powrotem głos Kubusiowi. Sługa wrócił do swej opowieści w momencie, gdy wraz z Panem przybyli do gospody. Trwała tam akurat awantura, zapoczątkowana pobiciem Linki przez dwóch gości. Po stronie rzucającej obelgami gospodyni stanął oczywiście Kubuś, wtórując jej w ubolewaniu nad losem córki. Nazajutrz dalszą podróż uniemożliwił obficie padający z nieba deszcz. Kubuś wykorzystał ten przymusowy postój na odsłonięcie dalszych szczegółów swoich amorów. Opowieść kontynuował od momentu, gdy postanowił powiedzieć chirurgowi o braku pieniędzy. W tym momencie pojawił się lokaj pana Desglandsa, gospodarza położonego nieopodal zamku, i zakomunikował, że zabiera rannego Kubusia do swego pana. Obiecał, że od tej pory będzie on otoczony bezpłatną opieką. Jakby tego było mało, lokaj zapłacił żonie chirurga zaległe pieniądze za troskę nad chorym. Na pożegnanie kobieta poprosiła Kubusia, aby ten wspomniał o jej mężu dobre słowo na zamku. Marzyła, że doktor zyska nowych klientów, a ona zacznie być zapraszana na spotkania wyższych sfer:– Poproś, aby mąż nadal jeździł cię opatrywać; toć tam jest chmara ludzi! To najlepsza klientela w okolicy; pan zamku to człowiek wspaniały, pan całą gębą, płaci hojnie; od ciebie zależałoby postawić nas na nogi. Mąż próbował się tam wkręcić kilka razy, ale na próżno. W tym momencie opowieść Kubusia po raz kolejny została przerwana. Zakłóciło ją pojawienie się tulącej do siebie psa gospodyni. Kobieta przyznała się, że awantura dotyczyła pobicia jej suczki Linki, a nie córki. W zamian za okazaną pomoc, gospodyni zaproponowała mężczyznom podzielenie się historią jednego z gości, z którymi kłóciła się poprzedniego dnia. Nie było to proste, ponieważ Kubuś nieustannie przeszkadzał kobiecie. On sam uwielbiał być w centrum zainteresowania, a opowiadanie historii było jego ulubioną czynnością. Gospodyni musiała rozpoczynać opowieść kilka razy. Bohaterem historii był margrabia des Arcis, mężczyzna goszczący w gospodzie poprzedniego wieczoru. Wiele czasu zajęła mu zyskanie przychylności wdowy de la Pommeraye. Pochodząca z wyższej klasy kobieta bardzo zwlekała, nim przyjęła jego oświadczyny. Po ślubie wyszło na jaw, że wybranek lubi otaczać się kobietami, stopniowo coraz więcej czasu przebywał poza domem, aż w końcu żona postanowiła zdobyć dowód jego niewierności. W tym momencie gospodyni przerwała swoja opowieść – musiała na chwilę wrócić do codziennych obowiązków. Korzystając z jej nieobecności, Pan poprosił Kubusia o przybliżenie sylwetki towarzysza jego kapitana, człowieka uzależnionego od hazardu. Sługa wspominał, jak w czasie jednej z gier, kierując się przekonaniem, że właśnie pada ofiarą ukartowanego oszustwa, mężczyzna przygwoździł nożem rękę przeciwnika do stołu. Gdy okazało się, że oskarżenia są bezpodstawne, przyjaciel kapitana Kubusia zyskał kolejnego wroga oraz przydomek „przygwoździciel”. Nadszedł czas na kontynuację opowieści gospodyni. Kobieta przyniosła dwie butelki szampana i przeniosła słuchaczy do pokoju bohaterów swojej historii. Gdy żona wyznała margrabiemu, że przestała go kochać, ten podziękował jej za uczciwość i pochwalił szczerość. Wyznał, że on także zauważył zmianę swoich uczuć do niej, ale strach nie pozwolił mu tego powiedzieć. Na koniec zaproponował, aby rozstali się i spróbowali znaleźć szczęście u boku kogoś innego. Kobieta z ochotą przystała na jego propozycję. Wspólnie postanowili, że zostaną przyjaciółmi i zawsze będą darzyć się uczuciem. Jak się niestety okazało po wyjściu mężczyzny, pani de la Pommeraye postanowiła zemścić się na mężu. Poczuła się urażona i oszukana, poprzysięgła zemstę. Wynajęła dwie kobiety (matkę i córkę), wiodące rozwiązłe życie pod przybranym nazwiskiem d’Aisnon, by złapać margrabiego w sieć. Bohaterka wynajęła swoim pracownicom mieszkanie niedaleko kościoła, a one miały wieść przykładne życie cnotliwych dam. Zobowiązały się brać komunię co najmniej raz w miesiącu i czekać na dalsze polecenia. Pewnego dnia pielęgnująca w sobie urazę do męża kobieta poleciła paniom Duqesnoi (tak brzmiało ich prawdziwe nazwisko) udać się na spacer do ogrodów królewskich. Podobny pomysł poddała margrabiemu, goszcząc go akurat na obiedzie. Wszystko przebiegło zgodnie z jej planem – oboje natknęli się w ogrodzie na panie Duqesnoi. De la Pommeraye wymieniła z nimi kilka uprzejmych zdań, a gdy już odeszły, zaczęła wychwalać przed małżonkiem cnoty matki i córki, poświęcając wiele miejsca komplementowaniu urody młodszej. Spotkanie to zapoczątkowało częstsze wizyty margrabiego w domu swojej żony. Cały czas wypytywał ją o nowe szczegóły dotyczące nowopoznanych dam, nigdy nie poznając prawdziwego źródła ich dochodów (żebranie i prostytucja). Spotkał się ze zdecydowaną odmową, gdy zapytał pewnego dnia, czy zdaniem de la Pommeraye jej przyjaciółki przyjęłyby pomoc. To jeszcze bardziej go zaintrygowało. Nie ustawał w zbieraniu nowych informacji na temat kobiet, szukając sposobu, by bliżej poznać pannę Duqesnoi. Niespodziewanie des Arcis dosłownie zapadł się pod ziemię na cały miesiąc. Po powrocie wręcz błagał żonę, aby zaaranżowała spotkanie ze swoimi dwiema przyjaciółkami. Nie wzbudzając najmniejszych podejrzeń nabieranego mężczyzny, bohaterka w końcu zaprosiła wszystkich zainteresowanych na obiad. Margrabia był wniebowzięty. Jego fascynacja została jeszcze podsycona spotkaniem. Kolejne tygodnie upłynęły mu na obsypywaniu panny Dusqenoi rozmaitymi upominkami. Jego motywacja nie była czysta: nie kochał dziewczyny, pragnął jedynie pozbawić ją cnoty. Ten cel determinował jego czyny, skażone niecnym zamiarem. Posunął się nawet do czegoś tak karygodnego, jak przekupienie księdza, aby ten podczas spowiedzi przekonał dziewczynę do oddania się starszemu rozwodnikowi. Podobne działania kierował w stronę matki dziewczyny. Wszystkie działania margrabiego spotykały się ze ścianą sprzeciwu kobiet. Za wstrzemięźliwością rzekomej dziewicy stała pani de la Pommeray, zabraniając za każdym razem przyjmowania propozycji męża. Zrezygnowany i rozwścieczony margrabia wyjechał na dwa tygodnie na wieś. Podjął tam ważną decyzję – był gotowy poślubić młodą dziewicę. Gdy wyznał to byłej żonie, ta skutecznie udawała sceptycyzm i starała się odradzić mu decyzję o ponownym ślubie. Powtarzała, że powinien najpierw poznać przeszłość wybranki i jeszcze raz wszystko przemyśleć. Mężczyzna obiecał wstrzymać przez pewien czas przed oświadczynami, jednak gdy nadszedł wyznaczony termin, nie zmienił zdania. Nazajutrz po ślubie pani de la Pommeraye wezwała margrabiego i wyjawiła mu całą intrygę ze szczegółami. Zagniewany mężczyzna wyjechał. Nie mógł jednak długo złościć się na swoją żonę, ponieważ uświadomił sobie, że jest szczęśliwy w nowym małżeństwie. Wybaczył jej kłamstwa i w duchu podziękował byłej żonie za postawienie na jego drodze kobiety jego życia:Na honor, zdaje mi się, że niczego nie żałuję i że ta Pommeraye zamiast się zemścić oddała mi wielką przysługę. Razem z nową żoną wyjechał na wieś, z której nie wracali przez trzy lata. Opowieść o margrabim zostaje przerwana przez dygresję narratora na temat motywów działania pani de la Pommeraye. Nie chciał on, aby odbiorca traktował ją jak osobę złą czy wyrachowaną. Był zdania, że bohaterka miała prawo karę mężczyźnie, który najpierw zabiegał o jej rękę, by potem stwierdzić, że przestał ją kochać. strona: - 1 - - 2 -